خسارت ناشی از سرمای دیررس بهاره یکی از مخاطرات طبیعی اصلی است. سرمازدگی بهاره تهدید مهمی برای محصولات کشاورزی محسوب می شود. هدف از این مطالعه، یافتن پاسخ به این سوالات است."یخبندان دیررس بهاره چه تأثیری بر محصولات کشاورزی دارد؟" و "شکاف های تحقیقات اخیر چیست؟" مقالات متعددی تا نوامبر 2022 از پایگاه های اطلاعاتی Web of Science، Scopus، Science Direct، Pub Med، ResearchGgate, و Google Scholar search engine، SID، Iran Doc، Magiran وSi explore جمع آوری شد. جهت دستیابی به نشریات مربوطه از کلیدواژه های “Spring Frost”، “ Late Frost”و “Late Spring Frost” استفاده شد. پس از ارزیابی مقالات، 45 مقاله انتخاب شد. تحقیقات اخیر نشان داده است که 22/42 درصد از مقالات مربوط به خسارت ناشی از سرمازدگی دیررس بهاره بوده است. 33/53 درصد از مقالات در آسیا منتشر شده است. بیشترین تعداد مقاله در ایران در سال 1393 و در سایر نقاط جهان در سال 2018 منتشر شده است. واژه های“Frost Damage”، “Phenology”، “Climate Change”و“Frost Spring ” به عنوان متداول ترین کلیدواژه ها ظاهر شدند. بعلاوه، نتایج نشان داد که آسیب ناشی ازسرماهای دیررس بهاره بر اندام های آسیب پذیر گیاه به طور قابل توجهی تأثیر می گذارد. سرماهای دیررس بهاره که پس از جوانه زنی گیاهان علفی و درختان رخ می دهد تأثیر مهمی بر کشاورزی و جنگل داری در مناطق مختلف جهان دارد. این رویداد در آسیا، آمریکای شمالی و اروپا بیش از سایر مخاطرات مرتبط با آب و هوا باعث زیان اقتصادی به کشاورزی شده است. با این حال شدت آسیب ناشی از سرمای دیررس بهاره ممکن است با تغییرات اقلیمی تشدید شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

ارزیابی عملکرد فتوسیستم دو به عنوان پرانرژی ترین فتوسیستم که قادر به شکستن آب و تامین الکترون مورد نیاز مرحله نوری فتوسنتز است، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سرمای دیررس که به طور معمول در فصل رویش و در طول شب اتفاق می افتد، با آسیب رساندن به اندام های در حال رشد گیاه، موجب ضعف و حتی مرگ آنها می شود. در این پژوهش به منظور بررسی اثر سرمای دیررس شبانه بر اجزای عملکردی فتوسیستم دو و برخی از ویژگی های فیزیولوژیکی مرتبط با آن، نهال های سه کلن شالک (Populus nigra L.) به مدت سه شب در معرض حداقل دماهای شبانه 16، چهار، صفر و 20- درجه سانتی گراد قرار گرفتند. سپس نهال ها به مدت 14 روز در دمای بهینه به منظور بررسی توان احیا نگهداری شدند. داده ها با استفاده از مدل فاکتوریل با دو عامل کلن در سه سطح و حداقل دمای شبانه در چهار سطح به تفکیک برای مرحله تنش و احیا تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که عملکرد ماکزیمم و موثر فتوسیستم دو تحت تاثیر کارایی کمپلکس تجزیه کننده آب و فعالیت مخزن پلاستوکوئینون در کلن های مختلف روند کاهشی متفاوتی را نشان داد، به نحوی که کلن ایرانی حساس تر از کلن های دیگر بود. این تفاوت در ارتباط با محتوای قند محلول، پرولین، کلروفیل و نرخ نشت الکترولیت ها از غشای سیتوپلاسمی بررسی شد. همچنین روند بهبودی کلن ها در دوره احیا مقایسه شد.

معیشت باید در فضای زیست­پذیر روستایی، پایدار باشد. به ­این­معنی که در زمان حاضر و آینده توانایی مقابله با بحران­ها، شوک­ها و استرس­های ناگهانی و بلندمدت را داشته باشد، بدون اینکه منابع و دارایی­هایش را تضعیف کند. برای پایدارسازی معیشت باید به تعیین راهبردهای معیشتی توجه نمود. از این­رو، تحقیق حاضر با هدف طراحی الگوی پایدارسازی معیشت باغداران حاشیه دریاچه ارومیه در برابر سرمای دیررس بهاره با استفاده از نظریه­­پردازی داده­بنیان انجام شد. داده­ها با انجام مصاحبه نیمه ساختارمند با 22 نفر از صاحب نظران حوزه باغبانی که به روش نمونه­گیری هدفمند و گلوله برفی انتخاب شدند، گردآوری گردید. پس از تکمیل مصاحبه­ها، فرآیند کدگذاری در سه مرحله باز، محوری و انتخابی انجام و مدل پارادیمی تحقیق با استفاده از نرم­افزار MAXQDA18 تدوین گردید. یافته­های تحقیق گویای آن است که مقولاتی چون چالش­­های مدیریتی، ناتوانایی باغداران جهت تطابق با تغییرات محیطی، چالش­های اجتماعی، عدم مشارکت در تصمیم­گیری­ها، چالش اقتصادی و عدم توسعه زیرساخت­ها، به­عنوان شرایط علی مؤثر بر الگوی پایدارسازی معیشت باغداران مورد مطالعه در برابر سرمای دیررس بهاره شناسایی گردید. شرایط زمینه­ای نیز شامل مقولاتی چون عوامل تجهیزاتی و زیرساختی، منابع انسانی متخصص، عدم سیاست­گزاری جامع و یکپارچه، عدم هماهنگی در اجرای امور و برنامه­ریزی، عوامل اقتصادی و فرهنگی بودند. این در­حالی­است که چالش­های تولید، مدیریت بازار، لزوم توجه به برنامه­های اقتصاد مقاومتی، استفاده از ظرفیت­های منطقه، عوامل آموزشی-ترویجی و خرد شدن اراضی به­عنوان شرایط مداخله­گر مشخص شدند. در نهایت، به­منظور پایدارسازی معیشت باغداران در برابر سرمای دیررس بهاره، راهبردهای عملیاتی و اجرایی، آموزشی و پژوهشی، اقتصادی-معیشتی و مدیریتی شناسایی گردید. درمجموع، با استناد به یافته­های تحقیق، پایدارسازی معیشت باغداران در برابر سرمای دیررس بهاره پیامدهای متعددی چون بهره­وری پایدار، برقراری عدالت اجتماعی، پایداری معیشتی، مدیریت پایدار بازار و پایداری اقتصادی را در جامعه­ی مورد بررسی به­دنبال خواهد داشت.

سرمای دیررس بهاره تأثیر قابل توجهی بر اندام­های آسیب­پذیر گیاهان می­گذارد. این رویداد در آسیا، آمریکای شمالی و اروپا بیش از سایر مخاطرات مرتبط با آب وهوا باعث زیان اقتصادی به کشاورزی شده است. همچنین این پدیده باعث کاهش عملکرد محصول در ایران شده است. آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نشان می دهد که ایران یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان محصول پسته در جهان می­باشد. استان کرمان سهم زیادی از سطح زیر کشت محصول پسته را به خود اختصاص داده است. خسارت سرمازدگی بهاره در پسته باعث کاهش عملکرد محصول در چند سال اخیر شده است. یک اصل مهم در مطالعه سرمازدگی، برآورد این پدیده است. در این تحقیق از روش شبکه عصبی مصنوعی مدل FFBP برای برآورد سرمای دیررس بهاره در محصول پسته شهرستان کرمان استفاده شد. بدین منظور داده های روزانه ایستگاه سینوپتیک شهر کرمان از سازمان هواشناسی کشور در بازه زمانی 2000-2020 اخذ شد. این داده­ها شامل میانگین، بیشینه و کمینه دما، رطوبت نسبی، سرعت باد، فشار بخار اشباع و ساعات آفتابی می­باشد. پنج ترکیب مختلف از این متغیرها به عنوان ورودی در روش شبکه عصبی برای مدل سازی دماهای کمینه در نظر گرفته شد. در نهایت ترکیب 8 متغیره­ای از بین مدل­ها انتخاب گردید و شبیه سازی مقادیر دمای کمینه و محاسبه ویژگی­های سرمای دیررس بهاره با آن انجام شد. عملکرد این روش با استفاده از شاخص های آماری ضریب تعیین، ریشه میانگین مربعات خطا، میانگین خطای انحراف و ضریب نش­ساتکلیف ارزیابی شد. بررسی نتایج مدل­سازی نشان داد با کاهش تعداد متغیرها دقت مدل­ها کاهش می­یابد. مدل M1 با کمترین مقدار RMSE و بیشترین مقدار R2 در بین سایر مدل­ها عملکرد بهتری داشت. پس از شبیه­سازی با روش شبکه عصبی مقادیر شاخص های 963/0R2= و صفر=MBE حاصل شد که نشان دهنده ارتباط قوی با داده های واقعی بود. علاوه بر آن، مقدار شاخص­های 027/0= RMSE و 966/0NSE= کارایی بالای مدل را در برآورد نشان داد. بررسی میانگین دمای سالانه نشان داد نوسانات دما در بازه زمانی 10-31 مارس در مقایسه با ماه­های آوریل و می زیاد می­باشد. کاهش محسوس میانگین دمای سالانه در سال­های 2000، 2006 و 2020 در این بازه نسبت به دیگر سال­ها بیشتر بود. در ماه آوریل نیز سال­های 2001، 2005، 2006، 2009، 2016 و 2019 کاهش دمای محسوسی داشتند. در ماه می باتوجه به میانگین دمای کمینه بین 10 تا 14 درجه سلسیوس احتمال سرمازدگی کمتری نسبت به ماه مارس و آوریل وجود داشت. نتایج نشان داد تعداد روزهای یخبندان بهاره مشاهداتی و برآوردی حاصل از روش شبکه عصبی انطباق خوبی با یکدیگر داشتند. این روش در برآورد تعداد روزهای بحرانی (دماهای کمینه  کمتر و مساوی 2 درجه سلسیوس) نیز دقت قابل قبولی داشت. همچنین سال­های 2000، 2004، 2005، 2012، 2015، 2019 و 2020 بیشترین تعداد روزهای یخبندان بهاره و سال­های 2006، 2016 و 2019 بیشترین تعداد روزهای بحرانی را در دو دهه­ی اخیر دارا بودند. با بررسی نتایج می­توان گفت روش شبکه عصبی مصنوعی در برآورد دمای کمینه و ویژگی­های مرتبط با سرمای دیررس بهاره از دقت بالایی برخوردار است.

یکی از مهمترین مشکلات تولید زردآلو خسارت های شدید ناشی از سرماهای دیررس بهاره است. شناسایی ارقامی که در این شرایط از نوسانات عملکرد میوه کمتری برخوردارند از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر سرمای بهاره بر عملکرد میوه و ویژگی های فنولوژیکی و فیزیولوژیکی 26 رقم زردآلو در شرایط طبیعی صورت گرفت. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی کشاورزی گریزه سنندج طی سال های 1386 و 1387 انجام شد. آسیب سرمازدگی به صورت سیاه شدن بافت مادگی گل و یا سیاه شدن دانه در میوه های تشکیل شده مشاهده گردید. بر اساس نتایج حاصله، اختلاف معنی داری از نظر کلیه ویژگی های مورد ارزیابی بین ارقام وجود داشت. رقم درشت ملایر زودگل ترین رقم اما دارای بیشترین طول دوره گل دهی بود. بیشترین آسیب سرمازدگی بهاره در رقم قرمز شاهرود مشاهده گردید. رقم محلی جهانگیری بیشترین میزان تشکیل میوه (22.88%) را نشان داد اما رقم تیلتون دارای بیشترین عملکرد (22.63 کیلوگرم در هر درخت) بود. رقم محلی قمیشلو دیرگل ترین رقم بود و کمترین میزان تشکیل میوه (4.87%) و کمترین عملکرد (2.67 کیلوگرم در هر درخت) را نشان داد. نتایج نشان داد دامنه تاریخ گل دهی در ارقام زردآلو کوتاه بوده و ارقام دیرگل کم بارده بودند. همبستگی مثبت و معنی داری (P<0.01) بین میزان تشکیل میوه در هر رقم با میزان پرولین و پتاسیم بافت مادگی و عملکرد آن رقم مشاهده گردید. ارقامی که دارای میزان پرولین و پتاسیم بیشتری در بافت مادگی گل بودند، احتمالا به دلیل مقاومت نسبی گل به سرما از نوسان عملکرد کمتری تحت شرایط سرمای بهاره برخوردار بودند. بر اساس نتایج این پژوهش ارقام تیلتون، رویال، درشت ملایر، قربان مراغه، هشتالویی، خرمتا 1 و خرمتا 2 برای مناطقی که احتمال خطر سرمازدگی بهاره وجود دارد مناسب می باشند.